Botew i Lewski – Bohaterów dwóch

Wrzesień jest wyjątkowym miesiącem Bułgarii. To właśnie w tym miesiącu wypadają jedne z dwóch najważniejszych świąt państwowych w kraju: Dzień Zjednoczenia oraz Dzień Niepodległości.

Pierwsze ze świąt tj. Dzień Zjednoczenia obchodzone jest 6 dnia września. Aby w pełni zrozumieć wagę tego święta należy cofnąć się do marca, kiedy to Bułgarzy celebrują Dzień Wyzwolenia Bułgarii spod panowania tureckiego. Bułgaria, podobnie jak Polska, zniknęła z map Europy na kilka wieków. To małe państewko, aż przez 5 stuleci znajdowało się pod kontrolą Imperium Osmańskiego. Turcy w XIV wieku rozpoczęli swoją ekspansję na Bałkanach i bułgarskie terytoria, z racji położenia geograficznego, stały się jednym z pierwszych celów dla Osmanów. Bułgaria, również ze względów geograficznych, pozostawała także jednym z najdłużej kontrolowanych fragmentów Europy przez Imperium Sułtana.

Wyzwolenie, choć nie do końca pełne, spod tureckiego buta przyszło w XIX wieku. Szansa ta nadarzyła się dzięki Rosji, która pokonała Turków w wojnie z 1878 roku. Osłabiona Turcja musiała zgodzić się na żądania zwycięzców. Na mocy pokoju w San Stefano utworzone zostało Księstwo Bułgarii. Było to zależne od Osmanów państwo, jednakże dla Bułgarów było to przełomowe wydarzenie. Początkowo nowy kraj miał obejmować terytoria tzw. “Wielkiej Bułgarii”. Wywołało to jednak niepokój wśród zachodnich mocarstw, które obawiały się wzrostu wpływów Rosji na Bałkanach. Dlatego też, po naciskach Austro-Węgier, które chciały zwiększyć swoje wpływy w tym regionie, podpisano traktat berliński, wprowadzający zmiany do postanowień pokoju w San Stefano. Rezultatem nowych postanowień mocarstw było znaczne okrojenie terytorium Bułgarii oraz utworzenie zwasalizowanej względem Turcji Rumelii Wschodniej (obszary dzisiejszej południowej Bułgarii). Wspomniane wcześniej święto Wyzwolenia Bułgarii od panowania tureckiego jest obchodzone właśnie w rocznicę podpisania pokoju w San Stefano. 

Granice Bułgarii po pokoju w San Stefano (czarna linia) oraz po korekcie na mocy traktatu berlińskiego (Principality of Bulgaria + Eastern Rumelia), fot. wikipedia.org

Wróćmy jednak do 6. września i Dnia Zjednoczenia. W tym dniu w 1885 roku miał miejsce przewrót w Płowdiwie – stolicy Rumelii Wschodniej. Z inicjatywy bułgarskich ruchów wyzwoleńczych obalono władzę zwasalizowanego Księstwa, którą przekazano w ręce przywódcy Bułgarii – Aleksandra I. Dwaj ówcześni najwięksi gracze polityczni na Bałkanach, czyli Turcja i Rosja, zaakceptowali zjednoczenie obu państewek. W ten sposób powstała Bułgaria, której tereny w dużej mierze pokrywały się z dzisiejszymi granicami państwa.

10 dni po Dniu Zjednoczenia, czyli 22 września, Bułgarzy świętują Dzień Niepodległości. Święto to jest obchodzone na cześć odzyskania pełnej niepodległości od Imperium Osmańskiego w 1908 roku. Tego dnia, wykorzystując słabość chylącego się ku upadkowi Imperium władca Bułgarii Ferdynand I ogłosił niepodległość kraju oraz ogłosił się carem. Aż 13 lat Bułgarzy musieli czekać na całkowite wyrwanie się z tureckich kajdan.

https://pbs.twimg.com/media/ESLSPodWAAAf2Vy?format=png&name=900x900
Pomnik Wolności na przełęczy Szipka poświęcony bohaterskiej obronie przełęczy podczas wojny rosyjsko-tureckiej, nazywanej w Bułgarii „wojną wyzwoleńczą”. W dniu 3 marca na przełęczy odbywają się coroczne oficjalne uroczystości państwowe, fot. mostphotos.com

Zapytacie się pewnie, gdzie w tym tekście jest wątek piłkarski? Proszę bardzo. Botew i Lewski. Wielu kibiców piłki zapewne będzie kojarzyło te słowa jako nazwy klubów. Etymologia tych nazw nie pochodzi jednak od marek sponsorów, ani nie jest też nawiązaniem do często spotykanych w Europie Środkowo-Wschodniej nazw nawiązujących do zawodów takich jak “Górnik”, “Kolejarz” itp. Są to nazwiska jednych z dwóch największych bułgarskich rewolucjonistów. 

Duży wkład w odzyskanie niepodległości przez Bułgarię mieli rewolucjoniści oraz organizacje rewolucyjne. Bułgarzy, podobnie zresztą jak Polacy, niejednokrotnie próbowali odzyskać wolność za pomocą walki zbrojnej. 

Jednym z najważniejszych bohaterów walki zbrojnej przeciw Turkom był Wasił Lewski. Urodził się on w 1837 roku w miejscowości Karłowo, w pobliżu Płowdiwu. Po uzyskaniu wstąpił do zakonu, gdzie złożył ślubowania na diakona. W zakonie wytrzymał tylko 4 lata. Opuścił go w 1862 roku, by wstąpić do działającego na terenie Serbii Legionu Bułgarskiego. Była to organizacja militarna, której celem była walka o niepodległość ojczyzny. Działała ona za zgodzą serbskiego rządu, a w przypadku wybuchu konfliktu serbsko-tureckiego, jej członkowie mieli przenieść się na tereny Bułgarii i wzywać miejscową ludność do przyłączenia się do walki i wzniecenia powstania. Rewolucjonista przydomek Lewski uzyskał właśnie w tym okresie. Zawdzięczał go ponoć swoim długim, “lwim” skokom. Bułgar wrócił na terytorium kraju po roku z powodu rozwiązania Legionu na wskutek nacisków Imperium Osmańskiego na marionetkowy rząd w Belgradzie. W kraju Lewski zaczął rozwijać własną teorię rewolucyjną. Zakładała ona budowę siatki powstańczej na terenie całej Bułgarii. W każdym regionie państwa miał być przedstawiciel organizacji, który planowałby i nadzorowałby przygotowania do zrywu. Zdaniem Lewskiego powstanie powinno być wzniecone wewnątrz kraju, bez pomocy z zagranicy. Kwestionował on tym samym założenia innych organizacji rewolucyjnych, w tym m.in. Legionu Bułgarskiego, w którym wcześniej działał. Zakładały on bowiem budowę i rozwój struktur poza granicami kraju oraz interwencję zbrojną w Bułgarii przy odpowiedniej okazji. Marzeniem Lewskiego było stworzenie na terenie kraju republiki demokratycznej, opierającej się na ideach Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela z czasów Rewolucji Francuskiej.

Wasił Lewski – Wikipedia, wolna encyklopedia
Wasił Lewski w mundurze Legionu Bułgarskiego, fot. wikipedia.org

W latach 1869-71 Lewski utworzył dużą organizację powstańczą, którą nazwał Wewnętrzną Organizacją Rewolucyjną. Swoim zasięgiem objęła ona tereny prawie całego kraju. W 1872 roku Lewski w struktury swojej organizacji wchłonął Bułgarski Rewolucyjny Komitet Centralny. Była to duża emigracyjna organizacja działają w Bukareszcie. Połączone zgrupowania przeprowadzały zamachy na tureckich notabli i bułgarskich kolaborantów, zbierały broń oraz organizowały szkolenia bojowe. 

Po licznych napadach, głównie na przesyłki pocztowe, działalność siatki Lewskiego stała się uciążliwa dla Turków. Osmanie przeprowadzili szereg działań, których efektem było rozbicie Wewnętrznej Organizacji Rewolucyjnej. Zimą 1873 roku Lewski został złapany i osądzony. 18 lutego tego samego roku Bułgar, w wieku 36 lat, został stracony przez okupantów na szubienicy w Sofii.

Васил Левски – Апостола на свободата | Българска история
Wasił Lewski, fot. bulgarianhistory.org

Inną formą walki z tureckim agresorem było krzewienie i kultywowanie krajowej kultury. W czasie osmańskiej okupacji miał miejsce proces odrodzenia narodowego Bułgarów, w trakcie którego, podobnie jak w Polsce, uaktywnili się twórcy literaccy oraz wyrosło wielu narodowych wieszczów. Jednym z nich był Christo Botew.

Botew urodził się najprawdopodobniej w 1848 roku w miejscowości Kalofer w okolicach Płowdiwu. Po uzyskaniu podstawowego wykształcenia poeta wyjechał na nauki do gimnazjum w Odessie. Edukację w Rosji musiał przerwać po trzech latach, gdyż rząd carski zawiesił mu wypłatę stypendium, z którego się utrzymywał. Powodem wstrzymania finansowania nauki Bułgara było rozbudzenie poglądów rewolucyjnych, antycarskich, które zakiełkowały w nim po spotkaniu z polskimi emigrantami, uczestnikami powstania styczniowego. W 1867 roku Botew powrócił do kraju, gdzie objął po swoim ojcu stanowisko nauczyciela w lokalnej szkole. Jednakże, jeszcze w tym samym roku został on zmuszony do ucieczki na Rumunię po tym jak publicznie wygłosił antyturecką przemowę. Od 1867 do 1874 roku Botew przebywał w Rumunii, gdzie żył w biedzie, publikował teksty do różnych czasopism oraz zaangażował się w działalność rewolucyjną . W tym okresie poznał chociażby Wasiła Lewskiego. W 1875 roku Botew wstąpił do kierowanego przez Lewskiego Bułgarskiego Centralnego Komitetu Rewolucyjnego. Do zadań Bułgara w organizacji należało podtrzymywanie kontaktu między strukturami w Rumunii a buntownikami w kraju oraz nawiązanie kontaktu z rewolucjonistami w Odessie. Również w tym samym roku Botew wydał tom patriotycznych utworów poetyckich “Pieśni i wiersze”, dzięki czemu po latach zasłużył na miano wieszcza narodowego. Bułgar w Centralnym Komitecie Rewolucyjnym nie działał zbyt długo. Już po roku opuścił jego struktury, gdyż nie zgadzał się z kierunkami rozwoju organizacji. Zaczął on na własną rękę pozyskiwać broń oraz fundusze do przyszłego zrywu.

Botew Christo - Encyklopedia PWN - źródło wiarygodnej i rzetelnej wiedzy
Christo Botew, fot. encyklopedia.pwn.pl

W 1876 roku po zgromadzeniu broni, umundurowania i ochotników Botew udał się na pokładzie statku “Radetzky” do ojczyzny. Planował on przedostać się wraz ze swoim oddziałem w głąb kraju, gdzie spodziewał się zrywów antytueckich. Niestety, powstanie kwietniowe, do którego Botew chciał się przyłączyć, było już praktycznie stłumione przez Osmanów. Mimo to, oddział Bułgara opowiedział się za kontynuowaniem walki partyzanckiej w górach. Jeszcze tego samego roku, w maju 1876, po ciężkiej bitwie z Turkami Botew został w niejasnych okolicznościach śmiertelnie postrzelony. Zmarł w wieku 28 lat.

Корабът „Радецки” е построен с пари от вторични суровини
Rekonstrukcja parowca ‚Radetzky”, obecnie cumuje na Dunaju w pobliżu miejscowości Kozłoduj, fot. blitz.bg

Spuścizna tych dwóch rewolucjonistów w Bułgarii jest ogromna. Są oni jednymi z najważniejszych bohaterów narodowych w kraju. Swoimi działaniami znacznie przyczynili się do odzyskania przez ich ojczyznę niepodległości. Postaci te są upamiętnione między innymi setkami pomników, placów i ulic nazwanymi ich imieniem, nie tylko w Bułgarii, ale także w wielu europejskich państwach. Na mapach Bułgarii można znaleźć także miejscowość nazwaną Lewski oraz miasto Botewgrad, której etymologia wywodzi się od nazwiska wieszcza. Nawet na Wyspach Livingstona, należących do Arktyki znajdują szczyty Lewski i Botew.

Kałofer Christo Botew - zdjęcia na FotoForum | Gazeta.pl
Pomnik Christo Botewa w jego rodzinnej miejscowości, fot. gazeta.pl

Pamięć po dwójce bohaterów została uhonorowana także w świecie sportu. W Bułgarii istnieją (lub istniały) 34. zespoły, które w swojej nazwie mają słowo Lewski. Najbardziej znanym z nich jest oczywiście 26-krotny mistrz kraju Lewski Sofia. Imieniem rewolucjonisty nazywany jest także Stadion Narodowy w Sofii oraz Narodowa Akademia Sportowa w Sofii (odpowiednik AWF-ów). Z kolei przez całą historię bułgarskiego futbolu przetoczyły się aż 43 klubu nazwane imieniem wieszcza. Do najbardziej znanych należą występujące obecnie w efbet Lidze Botew Płowdiw oraz Botew Wraca. Dodatkowo, kilka stadionów w Bułgarii jest nazwane imieniem poety.

Ботев, чрез юноша на ЦСКА, препарира Левски в Пловдив - БГ Футбол - efbet  Лига - Gong.bg
Starcie piłkarzy w trakcie meczu Botew Płowdiw – Lewski Sofia, fot. gong.bg

Mamy nadzieję, że za pomocę tego, bądź co bądź, okołopiłkarskiego tekstu udało nam się choć w pewnym stopniu klarownie przedstawić mały fragment bardzo zawiłej historii Bułgarii. 

Sławomir Słowik